Σημειώσεις για το ντοκιμαντέρ

Η πρώτη κινηματογραφική ταινία με κοινό, ουσιαστικά ήταν ένα ντοκιμαντέρ. Η ταινία έδειχνε ένα τρένο να πλησιάζει επικίνδυνα τους θεατές κάνοντας τους να πιστέψουν ότι θα πέσει πάνω τους. Ουσιαστικά ήταν ένα πλάνο που κατέγραψε ένα τεχνολογικό επίτευγμα της ανθρώπινης εξέλιξης.

Δεν είναι υπερβολικό να ονομάζουμε αυτό το πλάνο σαν ντοκιμαντέρ. Εκείνη την εποχή δεν είχαν αναπτυχθεί ούτε τα εκφραστικά ούτε τα τεχνολογικά μέσα που διαμόρφωσαν την τέχνη του κινηματογράφου. Υπήρχαν όμως τρία βασικά στοιχεία που διαχρονικά ορίζουν κάθε ντοκιμαντέρ: Η βίωση, η παρατήρηση και η καταγραφή. 

Σήμερα αυτά τα τρία στοιχεία ορίζουν το ρεπορτάζ και όχι το ντοκιμαντέρ αφού απουσιάζει ένα καθοριστικό στοιχείο του ντοκιμαντέρ, που είναι η ερμηνεία ενός γεγονότος και σωστότερα η καλλιτεχνική ερμηνεία ενός γεγονότος.

Το ντοκιμαντέρ είναι ένα  είδος κινηματογραφικής ταινίας που πραγματεύεται ιστορίες, μύθους, ήθη, έθιμα και γενικότερα ότι έχει σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα και το περιβάλλον που αυτή συντελείται. Η μεγάλη του διαφορά από τις ταινίες μυθοπλασίας είναι ότι αυτά που περιγράφει βασίζονται σε πραγματικά και όχι φανταστικά ή μυθικά γεγονότα. Αυτά τα πραγματικά γεγονότα συνοδεύονται επίσης από πλήθος αποδείξεων που παρουσιάζονται ενδελεχώς. 

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η έλλειψη ηθοποιών, η ύπαρξη αφηγητή, οι αυθόρμητοι διάλογοι με τυχαίους ανθρώπους, οι μίνι συνεντεύξεις κάποιων ειδικών, είναι κάποιες ακόμη διαφορές με τις ταινίες μυθοπλασίας. Με την πάροδο του χρόνου όμως και την εξέλιξη της κινηματογραφικής αισθητικής όλα αυτά έχουν αλλάξει ή μεταβάλλονται διαρκώς έτσι που τα όρια τους να διακρίνονται με δυσκολία.

Υπάρχει μια παγκόσμια ψευδαίσθηση που λέει ότι όλα έχουν ειπωθεί με κάθε δυνατό τρόπο. Αυτή η ψευδαίσθηση είναι και το βασικό εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει κάθε κινηματογραφιστής που θέλει να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ.  Το δεύτερο εμπόδιο είναι το ύφος της δημιουργίας που θα του εξασφαλίζει ότι δεν θα είναι βαρετό. 

Μια ταινία μυθοπλασίας μπορεί να είναι εξίσου βαρετή όμως στην συνείδηση του κοινού κάθε ντοκιμαντέρ είναι εξ´ορισμού βαρετό, πράγμα που ίσως να οφείλεται σε έναν ακαδημαϊσμό και σε μια χωρίς λόγο σοβαροφάνεια πολλών ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί αδιαφορώντας για την επίτευξη του κύριου στόχου μιας ταινίας που δεν είναι άλλος από την απόλαυση του θεατή.  Αν το ντοκιμαντέρ έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα η απόλαυση του θεατή γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη αφού για να τον οδηγήσει στη γνώση θα πρέπει να του εξάψει το ενδιαφέρον. 

Υπάρχουν συναρπαστικά ντοκιμαντέρ που έχουν γίνει με φτωχό budget από μια ολιγομελή ομάδα,(δύο ή τριών συντελεστών).  Αυτό έχει δημιουργήσει την ψευδαίσθηση σε πολλούς δημιουργούς ότι το ντοκιμαντέρ είναι κάτι αν όχι εύκολο, τουλάχιστον βατό. Κάτι τέτοιο βέβαια είναι απολύτως λανθασμένο. Το καλό ντοκιμαντέρ είναι μια πολύ δύσκολη τέχνη που γίνεται από ανθρώπους προικισμένους με ταλέντο και συνεχή εκπαίδευση. Ανθρώπους με ανεπτυγμένη την ικανότητα της παρατήρησης και τη δυνατότητα να διατηρούν τη δημιουργικότητα τους σε δύσκολα περιβάλλοντα όταν οι ανάγκες των γυρισμάτων το απαιτούν.

Η τεχνολογική ανάπτυξη επιτρέπει αυτή τη στιγμή τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με τη χρήση ενός κινητού τηλεφώνου. Υπάρχουν επίσης  πολλά προγράμματα και εφαρμογές που θα βοηθήσουν τον ντοκιμαντερίστα να μοντάρει και να επεξεργαστεί την ταινία του. Όμως όλα αυτά υπάρχουν για να βοηθήσουν. 

Τα σημαντικά κομμάτια της δημιουργίας που είναι η επιλογή του θέματος, η συγγραφή του σεναρίου, η απόδοση και τελικά η ερμηνεία του, εξαρτώνται -όπως σε κάθε έργο τέχνης- από την ικανότητα του δημιουργού και της ομάδας του. 

Τελειώνοντας να αναφέρουμε ότι η χρήση των ντοκιμαντέρ σαν εργαλεία μάθησης με την ολοένα αυξανόμενη εξ´αποστάσεως εκπαίδευση έχει αρχίσει να αναβαθμίζεται και να απευθύνεται σε ένα πολυπληθέστερο κοινό.